اسید استیک

اسید استیک

اسید استیک به عنوان یک اسید آلی معروف شناخته می‌شود. نام دیگر این اسید جوهر سرکه است که به دلیل کاربرد آن در تولید سرکه رواج یافته است. قدرت اسیدی این ماده به خاطر وجود گروه کربوکسیل (-COOH) در ساختار آن است.
وجود اتم هیدروژن در گروه کربوکسیل باعث می‌شود که این ماده بتواند یک پروتون (⁺H) را آزاد کند. با آزاد کردن یک یون هیدروژن (⁺H)، این ماده به عنوان یک اسید عمل کرده و pH محلول را کاهش می‌دهد. این کاهش pH به معنای افزایش غلظت یون‌های هیدروژن در محلول است.
قدرت اسیدی ماده مذکور با مقدار pKa آن اندازه‌گیری می‌شود که حدود 4.76 است. این مقدار نشان‌دهنده این است که اسید استیک یک اسید متوسط است. در مقایسه با اسیدهای قوی (که pKa آن‌ها کمتر از 0 است) این ماده به عنوان یک اسید ضعیف شناخته می‌شود.

مشخصات عمومی و فنی اسید استیک

در جدول زیر به برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی اسید استیک به عنوان مشخصات عمومی و برخی مشخصات فنی این اسید پرداخته شده است.

فرمول شیمیایی	CH₃COOH
فرمول مولکولی	C2H4O2
چگالی	1.49g/cm3
دمای ذوب	391°C
استانداردهای لازم	FDA، OSHA و استانداردهای محلی مرتبط با نگهداری و استفاده از مواد شیمیایی
خلوص	99%
حلال	(20°C) آب
علائم هشداردهنده

خصوصیات شیمیایی اسید استیک

• این ماده یک اسید ضعیف محسوب می‌شود که در آب به آرامی یونیزه می‌شود و یون ⁺ H و یون استات (⁻CH₃COO) تولید می‌کند.
• با بازها واکنش می‌دهد و نمک‌های استات را تشکیل می‌دهد.
• می‌تواند با الکل‌ها در واکنش استری شدن برای تشکیل استرها شرکت کند.
• با کربنات‌ها واکنش نشان می‌دهد و دی‌اکسید کربن (CO₂) آزاد می‌کند.

کاربرد عمومی اسید استیک

از جمله مهم‌ترین زمینه‌های کاربرد انواع مختلف این ماده می‌توان به حوزه‌های زیر اشاره کرد:

1. صنایع غذایی: بزرگترین حوزه کاربرد این اسید به صنایع غذایی باز می‌گردد. زیرا ماده مذکور با نام رایج جوهر سرکه شهرت بسیاری یافته است. از این ماده به عنوان نگهدارنده و طعم‌دهنده در تولید سرکه استفاده می‌شود.
2. صنایع شیمیایی: جوهر سرکه به عنوان ماده مصرفی در تهیه مواد شیمیایی مهم نظیر استات‌ها، پلیمرها و رنگ‌ها کاربرد خاصی دارد.
3. پزشکی و بیوشیمی: امروزه از این ماده به عنوان یک واسط شیمیایی در تهیه داروها استفاده می‌شود.

انواع مختلف اسید استیک و کاربردهای آن‌ها

می‌توان انواع مختلفی از جوهر سرکه را با توجه به خلوص و کاربرد آن دسته‌بندی کرد. از رایج‌ترین انواع استیک اسیدها می‌توان موارد زیر را برشمرد:

اسید استیک صنعتی

این اسید معمولاً با خلوص ۳۳-۳۵% در صنعت تولید می‌شود. از نظر دسته بندی قدرت اسیدی این اسید متوسط است، زیرا غلظت آن کمتر است.
کاربرد: این ماده در تولید محصولات شیمیایی مانند استرها، حلال‌ها و پلاستیک‌ها (پلی‌استر) مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین برای تولید سرکه و به عنوان ماده نگهدارنده و طعم‌دهنده در صنایع غذایی استفاده می‌شود.

اسید استیک خالص

این اسید با خلوص 5/99 تا ۱۰۰% تولید می‌شود و به آن "اسید استیک یخ‌زده" نیز گفته می‌شود. قدرت اسیدی این اسید بالا است، زیرا غلظت H+ بیشتری در دسترس است.
کاربرد: این ماده در سنتز شیمیایی برای تولید داروها و مواد شیمیایی دیگر استفاده می‌شود. همچنین در آزمایشگاه‌ها برای تنظیم pH و به‌عنوان یک معرف شیمیایی کاربرد دارد.

اسید استیک طبیعی

این اسید معمولاً از تخمیر طبیعی مواد غذایی حاصل می‌شود و حاوی برخی ترکیبات اضافی است. قدرت اسیدی این اسید متوسط تا زیاد است و بسته به غلظت آن دارد.
کاربرد: این ماده در تولید سرکه و فرآورده‌های غذایی به‌عنوان طعم‌دهنده و ماده نگهدارنده استفاده می‌شود.

اسید استیک گلیسیلیک

این اسید با ترکیبات دیگر ترکیب می‌شود (مانند گلیسیرین) و ویژگی‌های خاصی به آن می‌بخشد. قدرت اسیدی این اسید بسته به ترکیب آن متفاوت است.
کاربرد: این ماده در صنایع آرایشی و داروسازی به عنوان مرطوب‌کننده و ترکیب در محصولات پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نکات ایمنی اسید استیک

استفاده از این ماده به شکل رقیق شده (سرکه) بی ضرر است اما هنگامی که غلظت آن به بیش از 25% افزایش یابد، خاصیت اسیدی‌اش به گونه‌ای خواهد شد که هنگام کار کردن با این اسید باید تمامی نکات ایمنی را در نظر گرفت.
تماس پوست با این ماده غلیظ باعث سوختگی شدید و صدمات جدی خواهد شد، زیرا اسید استیک غلیظ دارای خاصیت خورندگی است. لذا توصیه می‌شود به هنگام کار با نوع غلیظ این ماده از دستکش‌های مقاوم استفاده شود. همچنین در صورت افزایش دمای ماده‌ی مذکور تا 39 درجه سانتی گراد احتمال انفجار این اسید در مجاورت هوا افزایش پیدا می کند.
بنابراین توصیه می‌شود، هرگونه انجام آزمایشات با این اسید در زیر هود صورت گیرد.

قیمت اسید استیک

می‌توان این ماده را از فروشگاه‌های مواد شیمیایی یا آنلاین خریداری کرد. قیمت اسید استیک‌ بسته به خلوص و بسته‌بندی متفاوت است و معمولاً بین 100,000 تا 300,000 تومان برای هر لیتر متغیر است.
لازم به ذکر است که قیمت اسید استیک می‌تواند بسته به کیفیت و برند متفاوت باشد. به طور کلی بر اساس بازار جهانی، قیمت اسید استیک معمولاً بین 1000تا 2500 دلار برای هر تن متغیر است، اما این قیمت ممکن است بسته به نوسانات بازار و شرایط عرضه و تقاضا تغییر کند.

پارامترهای تأثیرگذار در خرید اسید استیک

خرید اسید استیک می‌تواند تحت تأثیر چندین پارامتر قرار بگیرد که شامل کیفیت، برند و کاربرد است. 

1. کیفیت: میزان خلوص و کیفیت مواد اولیه یکی از عوامل اصلی تعیین‌کننده در خرید اسید استیک است. این ماده با خلوص بالا معمولاً بیشتر مورد توجه خریداران مواد شیمیایی قرار دارد. 
2. برند: برندهای معتبر معمولاً از شهرت و کیفیت بالاتری برخوردارند که این امر می‌تواند بر قیمت اسید استیک نیز تأثیر بگذارد.
3. کاربرد: نوع کاربرد این ماده نیز ممکن است بر خرید تأثیر بگذارد. برای مثال، اسید استیک‌های صنعتی با غذایی متفاوت است. لذا با توجه به نوع کاربرد مدنظر نوع آن باید انتخاب گردد.

معرفی برندهای مختلف اسید استیک و مقایسه آن‌ها

برای خرید اسید استیک برندهای مختلفی وجود دارد. که در این میان برندهایی مانند Merck و Sigma-Aldrich از شناخته شده‌ترین‌ها هستند. در کنار این کمپانی‌های مشهور و بزرگ فروش مواد شیمیایی، DuPont یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مواد شیمیایی که این ماده با کیفیت بالا را تولید می‌کند.
در حوزه خاورمیانه SABIC بزرگترین تولید کننده این ماده است. همچنین Eastman Chemical Company به تولید و عرضه اسید استیک بر مبنای استانداردهای جهانی می‌پردازد. در بازار داخلی کمتر این برندها قابل مشاهده هستند.
در میان برندهای داخلی شرکت قطران شیمی به صورت گسترده اقدام به فروش اسید استیک کرده است.
در میان این کمپانی‌ها، کمپانی‌ Merck به علت فروش مواد با خلوص بالاتر و اعتباری که در این سال‌ها کسب کرده است، میزان جوهر سرکه بالاتری را به فروش می‌رساند. اگرچه قیمت اسید استیک این کمپانی در مقایسه با سایر کمپانی‌ها بالاتر است. اما پیشنهاد می‌شود که برای انجام امور پژوهشی چه در صنعت چه در دانشگاه اسید استیک کمپانی‌های Merck و Sigma- Aldrich تهیه گردد.