هیدروکسید

تعریف هیدروکسید

هیدروکسیدها ترکیبات شیمیایی بسیار مهمی هستند که از یک یون هیدروکسید (OH-) و یک کاتیون دیگر تشکیل شده‌اند. به بیان دیگر، این ماده‌ها شامل یک گروه هیدروکسیل و یک عنصر فلزی یا غیر فلزی هستند. این ترکیبات معمولاً به صورت نمک‌های قلیایی وجود دارند.

خصوصیات فیزیکی و شیمیایی هیدروکسید

این ماده‌ها دارای خصوصیات فیزیکی و شیمیایی منحصر به فردی هستند. بسیاری از آن‌ها مانند سدیم‌ (NaOH) و کلسیم (Ca(OH)₂) در دما و فشار معمولی جامد هستند. اما برخی دیگر مانند نوع منیزیم (Mg(OH)₂) به صورت پودری موجود هستند.
این ترکیب‌ها معمولا بی‌رنگ یا سفید هستند، اما برخی از آن‌ها نظیر مس (II) (آبی رنگ) دارای رنگ هستند. از نظر حلالیت نیز می‌توان بیان کرد که نوع قلیایی آن مانند نوع‌های سدیم و پتاسیم این ماده به خوبی در آب حل می‌شوند و محلول‌های قلیایی تولید می‌کنند. در حالی که ماد‌ه‌های دیگر مانند نوع آهن (III) کمتر در آب حل می‌شوند. نقاط ذوب و جوش این ماد‌ه‌ها به ساختار آن‌ها بستگی دارد. همچنین معمولاً نو‌ع‌های قلیایی نقاط ذوب و جوش نسبتاً پایین‌تری دارند.
از نظیر شیمیایی این ترکیب‌ها به عنوان باز عمل می‌کنند و می‌توانند با اسیدها واکنش دهند تا نمک و آب تولید کنند. به طور مثال واکنش شیمیایی زیر را در نظر بگیرید:

NaOH + HCl → NaCl + H₂O

در طی این واکنش در اثر ترکیب سدیم و اسید هیدروکلریک، نمک سدیم کلرید و آب تشکیل شده است. همچنین برخی از این ما‌ده‌ها مانند نوع کلسیم آن می‌توانند تحت حرارت تجزیه شوند و اکسید فلزی و آب تولید کنند که واکنش تجزیه‌ای آن به صورت زیر است:

Ca (OH)₂ → CaO + H₂O

معرفی انواع هیدروکسید 

این ترکیب را می‌توان بر اساس ویژگی‌های مختلف، به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد. از رایج ترین طبقه بندی موجود می‌توان به دسته‌ بندی بر اساس نوع کاتیون، حل‌شوندگی در آب، خواص شیمیایی و کاربردها اشاره کرد.

معرفی انواع هیدروکسید بر اساس نوع کاتیون

این دسته از این ترکیب‌ها شامل هیدروکسیدهای فلزات قلیایی، قلیایی خاکی و فلزی است. از ترکیبات فلزات قلیایی می‌توان به هیدروکسیدهای سدیم (NaOH) و پتاسیم (KOH) اشاره کرد. در واقع این ماده از نوع فلزات قلیایی عناصر گروه اول جدول تناوبی را شامل می‌شود. این ترکیبات به شدت قلیایی هستند و در آب حل می‌شوند.
ترکیبات قلیایی خاکی شامل هیدروکسید کلسیم (Ca(OH)₂) و منیزیم (Mg(OH)₂) هستند، این ترکیبات نیز قلیایی هستند، اما معمولاً خاصیت کمتری نسبت به ماده قلیایی دارند. از مهم‌ترین نوع هیدروکسیدهای فلزی می‌توان به نوع آهن و مس آن اشاره کرد. اینا ین هیدروکسیدها معمولاً کمی سمی و غیرمحلول در آب هستند.

معرفی انواع هیدروکسید بر اساس حل شوندگی در آب

بر این اساس این ماده‌ها به دو دسته قابل حل و نامحلول تقسیم بندی می‌شوند. ترکیباتی نظیر سدیم و پتاسیم این ماده در آب به خوبی حل می‌شوند و محلول‌های قلیایی تشکیل می‌دهند. اما هیدروکسیدهایی نظیر آلومینیوم هیدروکسید کمتر در آب حل می‌شوند و به صورت رسوب وجود دارند.

معرفی انواع هیدروکسید بر اساس خواص شیمیایی

بر این اساس این ماد‌ه‌ها به دو دسته هیدروکسیدهای کاهنده و اکسید کننده طبقه بندی می‌شوند. بنابراین هیدروکسیدهایی مانند لیتیم و سدیم هیدروکسید به عنوان عوامل کاهنده عمل می‌کنند. اما هیدروکسیدهای اکسیدکننده در واکنش‌های شیمیایی خاص به عنوان عوامل اکسیدکننده عمل کنند. در این دسته می‌توان به هیدروکسید باریم، آهن اشاره کرد. 

معرفی انواع هیدروکسید بر اساس کاربرد

در این دسته بندی می‌توان به هیدروکسیدهای صنعتی و دارویی اشاره کرد. که نوع صنعتی در صنایع مختلف مانند تولید کاغذ، تصفیه آب و صنایع شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما نوع‌های دارویی به عنوان دارو در صنایع پزشکی و داروسازی کاربرد دارند.

تفاوت هیدروکسیدهای صنعتی، آزمایشگاهی و خوراکی

هیدروکسیدهای صنعتی معمولاً خالص‌تر و دارای قدرت بیشتری هستند. به عنوان مثال، ترکیبات سدیم و پتاسیم معمولا در صنایع برای تولید صابون، مواد پاک‌کننده و در فرآیندهای شیمیایی استفاده می‌شوند. اما نوع‌های خوراکی معمولاً بر اساس استانداردهای ایمنی غذایی تولید می‌شوند و می‌توانند شامل هیدروکسیدهایی باشند که به منظور استفاده در داروسازی یا به عنوان افزودنی‌های غذایی استفاده می‌شوند. به عنوان مثال، نوع منیزیم به عنوان یک آنتی‌اسید در داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هیدروکسیدهای صنعتی معمولاً به عنوان مواد خطرناک شناخته می‌شوند و می‌توانند باعث سوختگی یا آسیب به بافت‌ها شوند. بنابراین، در هنگام کار با آن‌ها باید احتیاط‌های ویژه‌ای رعایت شود. اما هیدروکسیدهای خوراکی تحت نظارت‌های دقیق‌تری قرار دارند و ایمن‌تر هستند. این ماده‌ها معمولاً در دوزهای معین تجویز می‌شوند و خطرات کمتری نسبت به نوع‌های صنعتی دارند. این ترکیب از نوع خوراکی همیشه تحت آزمایش‌های کیفی قرار می‌گیرند تا مطمئن شوند که هیچ گونه ناخالصی یا مواد مضر ندارند.

کاربرد عمومی هیدروکسیدها

این ماده به دلیل خواص شیمیایی و فیزیکی خود، در صنایع و کاربردهای مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. عمده‌ترین کاربرد آن در صنایع شیمیایی (تولید صابون و مواد شست‌وشو و تولید کاغذ)، صنایع دارویی، تصفیه آب و فاضلاب، صنایع غذایی، صنعت نفت و گاز، صنعت سیمان و ساخت و ساز و صنعت رنگ و چاپ است.

خرید و قیمت هیدروکسید

قیمت این ماده بسته به نوع و خلوص آن‌ها متغیر است. اما به عنوان نمونه، قیمت هیدروکسید سدیم با توجه به تقاضای بالای آن معمولاً در مقادیر عمده بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ دلار برای هر تن متغیر است. همچنین قیمت هیدروکسید پتاسیم به توجه به مصرف بالای آن در حوزه صنعت و دانشگاه به صورت عمده در حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار برای هر تن است.

معرفی برندهای مختلف هیدروکسید

انواع مختلف ترکیبات این ماده با کیفیت‌های متفاوت تولید و عرضه می‌شود. برخی از مهم‌ترین برندهای خارجی و داخلی عبارتند از:

• سیگما آلدریچ
• مرک
• نوترون
• قطران شیمی
• دکتر مجللی 

برند مرک با توجه به خلوص و کیفیت مواد شیمیایی این برند، جهت خرید انواع ترکیبات ماده مذکور توصیه می‌شود.